Дина Маслова Kaktus.mediaнын негиздөөчүсү, журналистика жана коммуникация тармагында 20 жылдан бери иштеп келет.
Маслованын пикири боюнча редакцияларда гендердик тема артыкчылыктуу болуп калды, анткени кээ бир кейстер окурмандарды тынчсыздандырбай калды.
“Ошол эле эксперттер пайда боло баштады. Бул жөнүндө айткан адамдар көбөйдү. Көбүрөөк чагылдырылган кейстер көбөйдү. ММКлар өздөрүнүн маалыматтык саясаты боюнча тартылып жатышат, мындай темаларга көбүрөөк көңүл бурулуп, мезгил-мезгили менен кайсы сөздөрдү тандоо керектигин өзүбүз түшүнүшүбүз үчүн тренингдер болуп турду.
Бул чындыгында глобалдык жаңылык темасы. Кантсе да дүйнө да өзгөрүп жатат жана бул тема дүйнөлүк ММКда алда канча активдүү көтөрүлө баштады. Бул кандайдыр бир акциялар. БУУнун зордук-зомбулукка каршы 16 күндүк өнөктүгү канчалык сынга алынбасын, бул да маалыматтык себеп, бул иш-чара, бул көргөзмөлөр, конференциялар. Бардыгы акырындап өзгөрө баштады.
Мындан тышкары, терең темалар пайда боло баштады. Жаңылыктар гана эмес. Алгач эксперттер менен маектешүүлөр пайда боло баштады. Анан аналитика чыга баштады” — деп түшүндүрөт ал.
Бирок, Маслова белгилегендей, бул темалар анчалык деле “чуулгандуу” эмес, анткени көйгөйлөр ушунчалык көп болгондуктан, гендердик маселелер бул агымда чөгүүдө.
“Эч кандай көйгөй жок болгон кырдаалды элестетип көрсөңүз. Ашыкча курулуштар менен да, түтүн менен да, баалар менен да, согуш менен да, курстун туруксуздугу менен да, гендер темасы гана бар жана ал жөнүндө баары жазууда, анткени жаза турган башка нерсе жок. Ошондо биздин үнүбүз угулат.
Ал эми көйгөйлөр көп болгондо, алар барган сайын көбөйө берет… Биз жаңылык ММКсы катары эч нерсеге жетишпей жатабыз. Ушунчалык көйгөйлөр көп жана бизге ушунчалык кайрылуулар да көп…
Мен өнүгүү ылдамдыгы деградация ылдамдыгына караганда бир топ төмөн деп эсептейм. Бул биздин өлкөнүн негизги көйгөйү. Ошондуктан, биздин салым абдан кичинекей. Бул баш тартуу керек дегенди билдирбейт. Марафонго ким жетет”, – дейт ал.
Ал журналисттер, жарандык коом — мындай темаларды чагылдырууда тажрыйбалуу болуп калды деп эсептейт.
“Биз аларды учурда башка ракурстан көтөрбөй калдык. “Клооп” дата-материалдарды даярдайт, Kaktus.media сот процесстерин чагылдырат. Активисттер жана журналисттер кесипкөй боло башташты, биз башка темаларды көтөрө баштадык, бирок биз дээрлик кууш аудиторияга таасир этип жатабыз” — деп баса белгиледи Маслова.
Ошол эле учурда, анын айтымында, өлкөнүн калкына негизги таасирин тийгизген саясатчылар жана өкмөттүн өкүлдөрү мындай темаларды азыраак козгой башташты, анткени ал жакта аялдар жок.
“Акыркы эки жылдан бери коом менен мамлекеттин ортосунда олуттуу бөлүнүү жүрүп жатат. Саясатчылар мындай маселелерди азыраак көтөрө башташты, алар кеңири аудиторияга таасир этишет, аларды угушат. Социалдык блок, билим берүү, саламаттык сактоо, социалдык коргоо, гендер, майыптыгы бар адамдар — мунун баары экинчи планга чыкты. Бардык саясатчылар Ташиев Жапаров менен уруштубу же жокпу дегендерди талкуулап жатышат.
Аялдар вице-премьер болгон мезгил болгон. Жетекчилер кылып эркектерди дайындап, ал эми аялдардын социалдык блокторго орун басар кылып дайындап жатышат деп көп нерсе айтсак болот. Бирок азыр эч ким жок. Жок дегенде алар болгондо, алар көбүрөөк айтышчу. Азырчы? Социалдык саясат боюнча комитет да, вице-премьер да, социалдык коргоо да, билим берүү министрлиги да, саламаттык сактоо министрлиги да эч нерсе дебейт — жалаң эркек кишилер отурат.
Алар айтууну токтотушту. Алардын артыкчылыктары башкада. Азыр саясий өңүттө кескин артка чегинүү болду. Бул жакшы эмес. Бизде социалдык блок боюнча вице – премьер да башка нерсе менен алектенет.
Бийликтин көйгөйү эмнеде? Ал шайлоодон шайлоого чейин жашайт жана көз ирмемдик чечимдерди каалайт. Ал эми гендердик зомбулук темасы, улуттун ден соолугу, улуттун билими – бул узак мөөнөттүү. Биздин ролубуз багынбоо. Суу ташты тешет. Он жылдан кийин…”, — дейт Kaktus.mediaнын негиздөөчүсү.
Мындан тышкары, Динанын көз карашы боюнча ММК бүт өлкөгө таасир эте албайт, анткени балдарды тарбиялаган адамдардын көбү ММКны окушпайт. Ал эми окуп жаткан болсо да, журналисттер жазгандын негизинде эмес, айланасындагылар айткандын негизинде чечим кабыл алышат.
“Алар “Клоопту” да, Kaktus.mediaны да, “Азаттыкты” да, башкаларды да окушу мүмкүн, бирок алар үйдө башкача. Бул аларга көбүрөөк таасир этет. Анткени туугандары: “Уулу робототехникада, кызы бийде болгону салтта” деп айтышат. Же батирди алгач кызына эмес, уулуна сатып беришет” — деп баса белгилейт Маслова.
Ошол эле учурда Маслова ММКлар чечим кабыл алууга таасир эте аларын жана аракеттерди дал ушул жакка багыттоо керектигин баса белгилейт.
“Чечим кабыл алган адамдар Улутстаткомдун жаңыланбаган же таптакыр чогултулбаган статистикасынан гана эмес, ММКдан алынган талдоонун негизинде да чечим кабыл алышат. Жазаны күчөтүү же педофилдерди химиялык кастрациялоо пайдасыз экендиги жөнүндө. Буга ММК таасир этиши керек. Анын ичинде бизде күзөтчү ит функциясы да бар.
Мен чечим кабыл алууга таасир этүүчү ММК функциясын көбүрөөк жактайм. Мен билим берүү функциясы экинчи орунда деп эсептейм. Анткени биздин материалдар окшош. Ал эми шарттуу түрдө мамлекет бардык мектептерде боло турган сексуалдык билим берүү жана адам укуктары боюнча стандартты кабыл алса, мугалимдерди системалуу түрдө даярдаса, [бул натыйжалуураак]. Биз муну талап кылышыбыз керек. Бул ар бир мектепте болот. Биз ар бир окуучуга жете албайбыз. Ал эми мектептер жана тарбиячылар жетет” — деп кошумчалайт ал.
Ал кесипкөйлүктүн жогорулашына карабастан, редакцияларда тыюу салынган темалар калууда, мисалы, күнүмдүк стереотиптер, кыздарды, эркек балдарды тарбиялоо, сексуалдык тарбия. Бул темаларды көтөрүү кыйын, анткени алар өтө сезимтал жана редакциялар ар тараптан көп хейтке дуушар болушат деп кошумчалайт.
“Бизде сторителлинг аз, анткени жабыркагандардын бардыгы коркушат. Андан тышкары, жарыялангандан кийин да — сен алардын көзүн жаптың, үнүн өзгөрттүң — бирок алар чалып: “Баары бир кесиптештерим мени тааныды, өчүргүлө” дешет. Адам отуруп, кейсти айтып бериш үчүн окуялар аз. Жокко эсе. Саналуу гана.
Алар туугандары көрбөш үчүн лайк басышпайт. Өспүрүм кыз апасынын телефонунан жазылган. Ал биздин баракчага кирип, карап, вотсапка жазат жана билдирүүлөрдү өчүрөт. 80% ушундай кылат. Баары коркушат”, — дейт Маслова.
Kaktus.mediaнын негиздөөчүсү гендердик тематиканы чагылдырууда ММКнын ишин жакшыртууга тренингдер жардам берет деп эсептейт. Бирок, алар дайыма эле жетиштүү боло бербейт.
“Аналитика үчүн контент керек, башкача айтканда, ар кандай изилдөөлөрдүн маалыматтары. Терминологияны гендер боюнча гана эмес, ЖОЖдордо предмет катары да киргизүү керек. Мисалы, майыптыкка байланыштуу темалар, ЛГБТ боюнча. Биз комментарий алган добуштар көбүрөөк болушу керек — саясатчылар, эксперттер, шоу-бизнес жылдыздары. Адамдар бул жөнүндө канчалык көп айтышса, биз ошончолук көп жазабыз. Биз айтылгандар жөнүндө жазабыз. Алар айткан жок, жазылган жок. Бул жаңылык журналистикасында”.
Ал редакцияларга ушул сыяктуу темаларды кантип жазуу керектиги боюнча жакшы иштелип чыккан саясат керек — журналисттер азыр жалпы этикалык стандарттарга таянышат деп кошумчалайт.
“Мисалы, менде жапа чеккен адамды айыптоо боюнча ички сезимталдык жок, анткени мага бул мүнөздүү эмес, ошондуктан мен бул темалар боюнча жазган эмесмин. Гендердик формулировкалар боюнча консультанттар теманы жакшы билгендиктен редакцияларда абалды жакшыртуу үчүн пайдалуу болмок. Ал эми бул керек болгон редакцияларда муну жакшыртуу мүмкүн эмес”, — дейт Маслова.
Маслова өлкөдөгү гендердик теңчилик боюнча кырдаалды өзгөртүү үчүн бул маселелерди чагылдырууга мамлекеттик ММК кошулушу керек деп ырастайт. “Тилекке каршы, мамлекеттик ММКнын камтуусу мурдагыдай эле чоң. Ал жерде гендер, анын ичинде билим берүү түшүнүлүшү керек” — деп түшүндүрөт ал.
Бирок, анын ою боюнча бир гана чагылдыруу жетишсиз. Бийлик бул темаларды көтөрүүгө жана бир нерсени өзгөртүүгө кызыкдар болушу керек.
“Менин оюмча, биздин демографияны эске алуу менен аялдар саясатта көбүрөөк болушу керек. Бизде канча аял бар? Алардын кызыкчылыктарын ким билдириши керек? Азыр саясаттагы эркектер тендерлер, байрактар, Дубайлар ж.б. менен алек. Макул, саясатта эркек киши болсун, бирок ал аялдардын маселеси жөнүндө айтсын. Бул абдан маанилүү. Анан да ошол эле динде – насаат кыл: “Аялыңды да, балдарыңды да урба”. Ал эми бизде насаат эмне жөнүндө, ким билет?” — деп белгилейт Дина.
Анын пикири боюнча гендердик зомбулук боюнча кырдаалды өзгөртүү үчүн бийлик аракеттердин методологиясын өзгөртүшү керек — үй-бүлөлүк зомбулукту иликтегиси келбеген милиционерлерди жазалоо жана аны жасоого даяр болгондорду кубаттоо.
“Мисалы, бул үч адамды өлтүрүү. Бул тууралуу сүйлөшүү үчүн үй-бүлөлөрдү канчалык мыкаачылык менен өлтүрүш керек? Мен ишенем, тергөө да, дата-материалдар да, эксперттердин айрым комментарийлери да кырдаалдын өзгөрүшүнө эч кандай таасир этпейт. Аларды ким окуйт? Мен, силер, эл аралык уюмдар. “Клооптун” гендер боюнча дата-материалдары канча жолу көрүлгөн? Жарнамасы жок, эч нерсеси жок. А биз бул теманы билебиз.
Методологияны өзгөртүү керек. “Ой, өз арызың менен эмне келдиң? Кабыл ал. Туугандар эмне дейт?” деген милиционерлерди жазалоо. KPIни койгула – үй-бүлөлүк зомбулук боюнча иштерди ким көбүрөөк иликтесе, ошол батир алат. Баарын шыктандыруу керек: сыйлыктар жана пенсиялар менен. Ар ким өз чөнтөгүн ойлойт” — деп эсептейт ал.
История подготовлена в рамках исследования « Гендерные аспекты деятельности СМИ в Кыргызской Республике: вызовы и рекомендации» проекта «InKoom– Содействие развитию справедливого и инклюзивного общества в Кыргызстане». Проект реализуется ОО «Агентство социальных технологий» при финансовой поддержке Европейского Союза (https://sta.kg/incoom/).