Роза Бегалиева сулуулук салонунун ээси. Аял мас айдоочу сүзүп кеткенде майып болуп калган. Ал 2001-жылы омурткасы сынгандыктан жана ички органдарынын үзүлүп кетүүсүнөн улам майып болгон.

2018-жылга чейин Розаны апасы багып келген, аял көбүнчө үйдө болгон. Мүмкүнчүлүгү чектелген адамдарга Кыргызстанда жумуш табуу кыйын, анткени иш берүүчүлөр зарыл шарттарды камсыз кылышпайт.

“Ажатканага кирүү мүмкүнчүлүгү болушу керек. Жайларга кирүү. Биз күн бою иштей албайбыз. Же толук күн, бирок күн алыс же күн сайын жарым күндөн. Бирок иш берүүчүлөр убара болгусу келбейт. Эгер өкмөт кааласа, ал мажбурлай алат. Жеке менчик ээлери көп. Эгерде бардыгы майыптыгы бар адамдарды жумушка алышы керек деген милдеттүү норманы киргизсек, иш берүүчүлөр аларды издеп, кулактандыруу беришмек”, — дейт Роза.

Роза апасы менен жашаган учурда — ал токуу менен алектенчү, бирок 18 жылдын ичинде бул иштен “тажап” калган. Ошондуктан, 2018-жылы ал “Теңдик” майыптар союзунда визажист курсунда окуудан өткөн.   

2019 — жылы “Бир Дүйнө – Кыргызстан” укук коргоо уюму Бегалиевага Бишкекте сулуулук салону үчүн жай берген, ал эми 2020-жылы пандемия күчөгөн мезгилде Роза Кара-Жыгач конушунда өзүнүн сулуулук салонун ачкан. 

“Бир Дүйнө – Кыргызстан” уюмунун кызматкерлери мага салон ачканда мен аларга санитардык китепчени жана патентти тариздөөгө ишеним кат бердим. Ошол учурда дал ушул санэпидемстанция кол коюудан баш тартты, ал жерде “ал жугузушу мүмкүн” деп айтышкан. А мен кантип жуктурам? Биз кантип жуктура алабыз? Биз коляскада болсок да иштей алабыз. Алар бир жумадан кийин гана кол коюшту.

Биз майыптыкты жуктурушубуз мүмкүн экен да. Майыптык эмне жугуштуу оорубу? Укук коргоочулар талашып-тартышып, аларга сотко беришерин жана журналисттерди чакырарын айтышкан. Ошондон кийин гана санэпидемстанцияда санитардык китепчеге кол коюшту”, — дейт Роза ачууланып.

Бегалиеванын айтымында, майыптыгы бар адамдар бардык жерде ушундай мамилеге дуушар болушат — мисалы, керектүү имараттарга кирүүгө мүмкүнчүлүк болбогондуктан, салыктарды төлөй албай калган учурлар болгон.

“Алар мага ары-бери жүрө ала турган адамга ишеним кат жазышымды айтышты. Бирок азыр жакшыртылды, мүмкүнчүлүк түзүлдү, чалуу баскычын орнотушту. Мен азыр жумуштан чыгып, жада калса дүкөнгө кире албайм. Бардык жерде тепкич бар. Ушундай эле кырдаал борбордо – жолдор абдан бузулган. Мен коляскамды 3 ай сайын оңдотом”, — деп арызданат Роза.

Анын айтымында, ал ачкан сулуулук салону турак жай конушундагы дээрлик жалгыз инклюзивдүү жер.

“Мен ал жерде көп нерсени өзүм жасадым. Ал жерде цемент жок болчу, мен цемент сатып алып, үй ээсинен куюп берүүсүн сурандым. Бул жеткиликтүү салон. Мен жашаган жерде пандустарды да жасап беришти. Оңдоо иштерин бир курулуш компаниясы Оскар Райстын жардамы менен жасады. Ал мага жардам берди. Бардык жерде эле биз салондорго кире албайбыз, анткени бардык жерде тепкичтер бар. Бишкектин борборунда майыптыгы бар адамдарды тейлей турган чоң салон ачууну кыялданам”, — дейт Роза.

Бирок өзүмдүн салонумду ачуу жолу оңой болгон жок — окуудан кийин аял кадимки шаардык салондордо иштөөгө аракет кылган. Ал кайдыгер мамилеге дуушар болгон — иш берүүчүлөр аны кооптонуу жана “Ой, сенин колуңдан эмне келет? Эмне кыла аласың?” деген суроолуу көздөрү менен карашкан.    

“Мындан тышкары, менде ички коркуу сезими пайда болду, мен жаңы гана билим алдым, практика жок, иш тажрыйбам да жок — бул да роль ойнойт. Бир салонго жумушка орноштум. Ал жакта да кирүү жеткиликтүү эмес эле. Экинчи же үчүнчү күнү мени жумуштан кетиришти. Күн бою отуруп иштей албайсың дешти. Аларга саат 10дон 19:00гө чейин отурган мастерлер керек болчу. Чындыгында, биз эртеден кечке чейин отура албайбыз. Мен салонду өзүм ачкандыктан, ал жакта кушетка бар, мен анда  жата алам”, – дейт Роза.

Экинчи салондон Роза эки күндөн кийин өзү кеткен — ал ажатканага бара албай, колун да жууй алган эмес, анткени жай майыптыгы бар адамдарга ылайыкташтырылган эмес. 

“Көптөгөн майыптыгы бар адамдар иштегиси келет, бирок ушундай тоскоолдуктардан улам иштей алышпайт. Эгерде менин салонум азыр иштебей калса жана жаңы ишке орношушум керек болсо, мага такси менен барып-келүүгө туура келет. Троллейбустарда пандустар бар, бирок алар дат баскан, ачылбайт, айдоочулар да токтобойт. Ошондуктан  такси менен жүрүүгө туура келүүдө, таксиде көп жүрө албайсың. Акча жолго гана кетип калат”, – деп түшүндүрөт Роза.

Аял өзүнүн салонунда үчүнчү жыл иштеп келе жатат — анын туруктуу кардарлары бар, “акырындык менен ал аларга өздүк болуп калды”.   

“Жумушта эң чарчаткан нерсе – бул жылытуу системасынын жоктугу, суук. Материалдарды алуу үчүн өзү такси менен барууга туура келет. Мага сулуулук индустриясы жагат, ишим жагат. Өзүм да сулуумун жана адамдарды да сулуу кылам. Менин максатым мен сыяктуу эле кыздарда да иштөө мүмкүнчүлүгү болсо.

Чач тарач азыр жок, ал турмушка чыкты. Майыптыгы бар бир кыз гемодиализ алат, кирпик чаптайт жана шугаринг менен алектенет. Мен – тырмак сервисинин мастеримин, визажистмин, каш жана эринге перманенттик макияж жасайм. Перманентти өзүм үйрөндүм жана ал үчүн акча төлөгөм”, – деп бөлүштү Роза.

История подготовлена в рамках исследования «Женщины с инвалидностью в Кыргызстане: вызовы и рекомендации» проекта «InKoom– Содействие развитию справедливого и инклюзивного общества в Кыргызстане». Проект реализуется ОО «Агентство социальных технологий» при финансовой поддержке Европейского Союза (https://sta.kg/incoom/).